Overijssel 1880-1940 (11): Gids voor Oldenzaal en De Lutte (1927)

Gedurende enkele decennia, grofweg tussen 1880 en 1940 waren geïllustreerde ‘VVV-gidsen’ populair. Ze verschenen tegelijk met het opkomend toerisme en bevatten – en dat maakt ze interessant – vaak uitgebreide plaatsbeschrijvingen. Ze werden uitgegeven door plaatselijke verenigingen voor vreemdelingenverkeer, door de ANWB of door uitgevers die zich speciaal toelegden op het uitgeven van deze gidsen. In de Overijssel Collectie van de Rijnbrink Groep bevinden zich tientallen van deze gidsen, waarvan er een aantal te zeldzaam en/of kwetsbaar zijn om uit te lenen.

We hebben ze gescand en op het weblog Overijssel – Plaatsbeschrijvingen 1880-1940 gezet. Onlangs is er weer een gids toegevoegd. Het gaat om de Gids voor Oldenzaal en De Lutte (1927).

Tot de eerste gebieden in Overijssel die in het eerste kwart van de 20ste eeuw door toeristen ontdekt werden behoorden Ommen, Delden (Twickel), Giethoorn, Goor-Diepenheim, Holten, Denekamp, Ootmarsum maar zeker ook Oldenzaal-De Lutte. De omgeving van Oldenzaal en De Lutte werd gezien als een paradijs voor wandelaars en fietsers. Over genoemde plaatsen/streken verschenen in die tijd regelmatig toeristische gidsen. Deze Gids voor Oldenzaal en De Lutte werd samengesteld door de arts en conservator van de Oldenzaalse Oudheidkamer A.G. de Bruyn en de apotheker Ign. Nieuwenhuis.

Voorjaarsnummer online magazine Mijn Stad Mijn Dorp is uit

Het voorjaarsnummer van Mijn Stad Mijn Dorp, uitgegeven door het Historisch Centrum Overijssel, staat in het teken van de Tweede Wereldoorlog en de Bevrijding. Het hoofdartikel is getiteld: 'Houdt het dan nooit op? Waarom nog boeken over de oorlog?'. Menno van der Laan constateert dat er vorig en dit jaar weer drie boeken over de Tweede Wereldoorlog in Zwolle verschenen. Daarnaast een interview van Martin van der Linde met Jan Slomp over zijn vader, de verzetsman Frits 'de Zwerver' Slomp. Het magazine bevat verder artikelen over de Enschedese synagoge, een van de mooiste van West-Europa; Sallandse jongens in dienst van Napoleon; De burgerwacht in Wanneperveen en Deventer tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Bijzonder is de bijdrage van Truus Wijnen. Zij fotografeerde tijdens haar vele wandelingen het wasgoed dat buiten te drogen hing. Een mooie fotoserie.

SAB zet indringende nieuwe beelden bevrijding Deventer online

Op de website van Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek staat het volgende bericht: Indringende beelden zijn het, gemaakt op 10 april 1945 door de heer W.F. Koot, bij de bevrijding van Deventer. Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek (SAB) kreeg de 8mm-film bij de viering van 70 jaar bevrijding van Deventer officieel aangeboden door de heer J.E. Koot, de zoon van de filmer.

In de Deventer Schouwburg werd op 10 april de schenkingsovereenkomst getekend. Op de beelden, die gemaakt werden in de omgeving Brinkgreverweg/Veenweg, is te zien hoe vrouwen worden kaalgeknipt en anderen onder schot worden gehouden.

Regionale uitgaven 2015-5

Rubriek met aanschafinformaties voor collectioneurs in de bibliotheken van Overijssel, maar uiteraard ook voor iedere belangstellende.

Ga voor bestellingen (bibliotheken) naar Bicat Wise – Titels – Besteladministratie – Kies voor IAI’s – Week 2015-17

IAI’s 2015-5

Op zoek naar Johan Huy: twee Denekampers tegen wil en dank in Duitse krijgsdienst / René Borgerink. - Denekamp : Boekwinkel Heinink, 2015. - 240 p. – ISBN 9789491640230. - € 19,95

Dit boek vertelt het unieke verhaal van een bijzondere Denekampse familie. Nederlanders, maar in bezit van een Duits paspoort. Het gevolg is dat grootvader Herman Huy in de loopgraven van de eerste Wereldoorlog belandt, en zijn zoon Johan in 1940 wordt opgeroepen voor de Wehrmacht. In het laatste oorlogsjaar verdwijnt hij spoorloos aan het Oostfront. De moeder van auteur René Borgerink is een zus van Johan Huy. Als Borgerink met haar vakantie viert in Duitsland, komt hij tot een schokkende ontdekking, die hem op het spoor zet van zijn verdwenen oom. In gesprekken met familieleden en in archieven vindt hij de bouwstenen voor dit waar gebeurde relaas. Een rijk geïllustreerde familiekroniek, over hoe gewone mensen verstrikt raken in de grote wereldgeschiedenis.

Harm Boom: 1810-1885 schrijver-journalist-podagrist / Cees van Dijk. - Assen : Koninklijke Van Gorcum, 2014. - 200 p. – ISBN 9789023252788. - € 24,95

Vóór hij redacteur werd van de Provinciale Drentsche en Asser Courant was Hans Boom, de eenvoudige jongen uit de provincie, drie jaar lang hoofdredacteur van een prestigieuze Amsterdamse krant. Hoe is hem dat met een schoolmeestersopleiding gelukt? Als boekenschrijver maakte hij deel uit van het befaamde Podagristentrio. Als schrijver in de streektaal vervulde hij een voortrekkersrol. Talloos zijn z'n krantenstukjes in het Drents, vol (boeren)humor, gepubliceerd onder een veelheid van pseudoniemen. Het boek bevat ook fragmenten uit het werk van Harm Boom.
Harm Boom maakt ook deel uit van de Overijsselse geschiedenis. Bekend is zijn reisverslag ‘Mijne reisportefeuille, omzwervingen door Overijssel in het najaar van 1846’, dat diverse keren werd herdrukt. Hij woonde onder meer in Gramsbergen, Almelo, Raalte, Kampen en Zwolle.

"Nieuw komt van oud": Kamperzeedijk te kijk vanuit het verleden / Klaas van der Sluis. – 2015. - 265 p. – € 25,-

Fotoboek over Kamperzeedijk vroeger en nu, waarbij veel plekken worden getoond met de veranderingen die door de jaren heen hebben plaatsgevonden. Zwart-wit foto’s met verklarende teksten.

Mijn leven als profvoetballer: 'één van de beste voetballers die er (n)ooit is geweest' / Richard Schreurs. – 2015. - 368 p. - € 14,95

De kans om als klein jongetje je te ontwikkelen tot uiteindelijk profvoetballer is vele malen kleiner dan een goed betaalde maatschappelijke carrière. Desondanks dromen heel veel jongetjes ervan om in de sporen van Johan Cruijff, Marco van Basten, Ruud Gullit of Dennis Bergkamp te treden. De werkelijkheid is dus moeilijk te realiseren, maar in ieders fantasie is het allemaal wel mogelijk. In dit boek wordt een voetbalcarrière beschreven die nooit bestaan heeft in een voetbalwereld die wel bestaan heeft. De hoogtijdagen van Ajax in de '90-er jaren, het succes van Oranje, maar ook buitenlandse avonturen in Barcelona en Qatar staan uitgebreid beschreven door een speler die het allemaal van dichtbij heeft meegemaakt. Herleef en herken een stuk voetbalgeschiedenis in dit boek van de Zwolse auteur Richard Schreurs in een vloeiende mix van fictie en non-fictie.

Weekend-tip: Historisch Festival Almelo en Living statues Borne

Van vandaag tot met zondag wordt weer een historisch festival gehouden in Almelo. In het Schelfhorstpark wordt een veldslag uit de tijd van Napoleon nagespeeld met 700 deelnemers uit heel Europa. Lees er hier alles over.
Op zondagmiddag is een bezoek aan dit evenement prima te combineren met Borne op z'n Best, alwaar onder meer de Living Statues altijd veel publiek trekken.

14 april 1945: Zwolle bevrijd

Op 14 april 1945 werd Zwolle bevrijd. In de collectie van het Historisch Centrum Overijssel (HCO) bevinden zich diverse filmfragmenten met beelden van deze periode. Een van deze films is gemaakt door de Zwolse arts H.J. van Wiechen.



De Canadees Leo Major speelde een heldenrol tijdens de bevrijding van Zwolle. Door zijn acties werden zware beschietingen van de stad voorkomen. Zie: Canadees Leo Major bevrijdde Zwolle in z'n eentje uit de Zwolse Courant 1985 en De bevrijding van Zwolle door één enkel persoon.

Foto: Leo Major

Zie ook: De bevrijding van Overijssel

50 jaar FC Twente

Precies 50 jaar geleden, op 13 april 1965, stemden na uren lang te hebben vergaderd de leden van Sportclub Enschede en Enschedese Boys er in meerderheid voor de afdelingen betaald voetbal af te stoten en te bundelen in de Stichting F.C. Twente ’65. Met ingang van het seizoen 1965-’66 telde de stad Enschede nog slechts één vertegenwoordiger in het betaalde voetbal: FC Twente.

Ton van Dalen schetste 15 jaar later het verloop van de eerste jaren van de club. Hier lezen we dat voorzitter Cor Hilbrink FC Twente in die jaren ‘de kampioen van de arme clubs’ noemde, m.a.w. een club met weinig budget die mooie resultaten wist te behalen.
Het lijkt of FC Twente terug bij af is. Wederom een arme club, hoe het met die resultaten zit gaan we afwachten. Misschien weer meer kans voor regionale talenten zoals in 1965 het geval was?

Foto: Het elftal, waarmee FC Twente in 1965 de eerste competitie- wedstrijd speelde. Staande van links naar rechts: Kees Warringa, Ruud Vondeling, Dais ter Beek, Willem de Vries, Johan Plageman, Job Hoomans en trainer Friedrich Donenfeld.
Gehurkt: Heinz Höher, Egbert ter Mors, Spitz Kohn, Ned Bulatovic en Issy ten Donkelaar.

Overijssel 1880-1940 (10): Gids voor Ommen en Omgeving (1913)

Ten tijde van het verschijnen van de Gids voor Ommen en omstreken in 1913 was Ommen al in trek bij toeristen. Maar wel toeristen van de rustige soort, die er kwamen wandelen in de omgeving. Zij logeerden in hotels en pensions. In Ommen was al vroeg (1905) een VVV gevestigd. In de jaren twintig en dertig werd Ommen in de zomermaanden overspoeld met deelnemers aan de 'sterkampen' van 'wereldleraar' Krishnamurti. Het internationale gezelschap verbleef op het landgoed Eerde dat door Philip Dirk baron van Pallandt (1889-1979) ter beschikking was gesteld.
Vlak na de oorlog werd Ommen een kampeercentrum. Kampeerders trokken en trekken tot op de dag van vandaag naar de vele campings en bungalowparken en er is sprake van massatoerisme. In 1913 echter kwam een selecte groep natuurliefhebbers af op de bossen, heuvels, rivieren en zandverstuivingen rond Ommen. Voor hen werd de Gids voor Ommen en Omstreken geschreven.

Foto: Familiehotel Het Laar

10 april 1945: Deventer bevrijd

Overijssel werd min of meer van oost naar west bevrijd. De linkerflank van het Canadese leger had het zwaar te verduren gehad in Zutphen. De Zevende Brigade die tot taak kreeg naar Deventer op te rukken, moest tal van obstakels nemen. Bij Gorssel concentreerde zich een Duitse verdediging. Bruggen over het Twentekanaal en de Schipbeek waren opgeblazen. Vanuit Duits oogpunt moest een doorbraak naar de Veluwe kost wat kost verhinderd worden.
Na verbreding van het front en een omtrekkende beweging oostelijk van Deventer via Colmschate kon op 10 april de hoofdaanval worden ingezet. Op diezelfde dag gingen de bruggen bij Deventer de lucht in. De doorstoot naar de Veluwe zou pas enkele dagen later na bloedige gevechten bij Gorssel plaatsvinden. Deventer werd door de Duitsers verdedigd. Vlammenwerpers moesten er aan te pas komen om de tegenstand te breken. Door het granaatvuur van de Duitsers vielen ook veel burgerslachtoffers. Een uitzinnige menigte kon desondanks deze avond in het centrum van Deventer de bevrijders verwelkomen.

Foto: Maandenlang hadden de geallieerden tevergeefs geprobeerd vanuit de lucht de spoorbrug bij Deventer onklaar te maken. Zware Duitse luchtafweer deed de pogingen mislukken.
Op 10 april gebeurde het alsnog ... door de Duitsers.

Lees alles over de bevrijding van de IJsselstreek in het speciale dossier van De Stentor: De laatste dagen en De bevrijding is in zicht.

Twentoldrama
Een ongekend drama speelde zich in de laatste uren voor de bevrijding af in Deventer, toen zeven jonge verzetsstrijders (studenten van de toenmalige Koloniale Landbouwschool) werden gefusilleerd. De gebeurtenis is de geschiedenis ingegaan als het Twentoldrama. Lees ook dit ooggetuigeverslag.

Het Twentolmonument (foto: Wikimedia Commons)

5-9 april 1945: De Slag om Wierden.

Nadat in de nacht van 3 op 4 april na zware gevechten het Twentekanaal bij Wiene kon worden overgestoken, lag de weg Bornerbroek-Almelo open. De Duitsers hadden zich aan de andere kant van de zijtak van het Twentekanaal verschanst.In Almelo boden de Duitsers op sommige plekken felle weerstand en werden de Canadese troepen opgehouden door vernielde bruggen. Aan het einde van deze dag was een groot deel van de bevolking in feeststemming maar was Almelo ten noorden van het kanaal nog in Duitse handen. Ook ten westen van Almelo in Wierden waren de Duitsers nog nadrukkelijk aanwezig. Het zou nog 5 dagen duren voordat Wierden bevrijd kon worden.

Op maandag 9 april werd eindelijk de pat-stelling bij Wierden doorbroken. De avond ervoor was de terugtocht van de Duitsers begonnen, die zich enkele dagen lang fel verzet hadden. Canadese stormlopen waren vastgelopen op hevig kanonvuur en telkens moest men terug met medeneming van aanzienlijke aantallen doden en gewonden. Ook de burgerbevolking leed ernstig onder de beschietingen. Leden van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) slopen heen en weer door de linies om informatie over posities te verzamelen en door te geven.
Bang om uiteindelijk omsingeld te worden trok de vijand zich in de nacht van 8 op 9 april toch nog onverwachts terug op Rijssen en Nijverdal en was Wierden eindelijk vrij. Tegen een leger op de vlucht is het gemakkelijker vechten, zodat in Enter, Rijssen en Nijverdal de bevolking relatief veilig de straat op kon om de bevrijders te onthalen. Geheel Twente was nu bevrijd.

Lees hier een uitgebreide beschrijving van de Slag om Wierden.

In 'Almelo frontstad', dat veel foto's bevat, wordt dieper ingegaan op de strijd in het gebied tussen Almelo en Wierden.

Zie ook De Bevrijding van Overijssel

Regionale uitgaven 2015-4

Rubriek met aanschafinformaties voor collectioneurs in de bibliotheken van Overijssel, maar uiteraard ook voor iedere belangstellende.

Ga voor bestellingen (bibliotheken) naar Bicat Wise – Titels – Besteladministratie – Kies voor IAI’s – Week 2015-15

IAI’s 2015-4

Knokploegen: religie en gewapend verzet, 1943-1944 / Coen Hilbrink. - Amsterdam : Uitgeverij Boom, 2015. - 279 p. – ISBN 9789089534705. - € 19,90

Wie waren zij, de ‘terroristen’ van de Landelijke Knokploegen? Vrijheidsstrijders, avonturiers, criminelen, helden? Wat dreef hen tijdens de Tweede Wereldoorlog tot gewapend verzet en welke rol speelde hun religie daarbij? Coen Hilbrink, wiens vader en grootvader werden vermoord nabij het verzetsbolwerk ‘Huize Lidwina’ in Zenderen, onderzocht de drijfveren van de in meerderheid protestantse LKP’ers en de gevolgen van hun verzet voor hun naasten. Ook komt hij tot nieuwe bevindingen over het in de illegaliteit heftig omstreden besluit van koningin Wilhelmina en haar ministers tot samenvoeging van het gewapend verzet in Nederland. De auteur schreef zijn verhaal deels vanuit autobiografisch perspectief.

"Voor ons komt de bevrijding te laat": de Joodse slachtoffers in Hasselt '40 - '45: de families Marcus, Keizer en Meijer Keijzer / Geke Mateboer. - Zwolle : Ervaar Boeken, 2015. - 93 p. - € 19,95

Overzicht van het Joodse leven in Hasselt voor de Tweede Wereldoorlog, waarna wordt ingezoomd op acht personen die in Sobibor en Auschwitz werden vermoord. Veel foto’s, brieven, getuigenverslagen. Schrijfster Geke Mateboer geeft daarnaast ook een kijkje in haar eigen belevingswereld tijdens de zoektocht naar wat zij noemt ‘de zwartste kant’ van de Tweede Wereldoorlog.

Vergeten moord? in Raalte / onderzocht door: Jan Leenhouts. – 2014. - 95 p. - € 17,95

Zoektocht naar een moord die plaats vond in september 1942 in Mariënheem. Een medewerker van de Centrale Crisis Controle Dienst werd bij controle van het veeboekje van een boer met een bezem doodgeslagen. De dader werd in de koepelgevangenis in Arnhem opgesloten, maar kwam tijdens de bevrijding vrij. Waar hij toen gebleven is, weet niemand zeker.

Handel dapper: lessen uit de strijd om betaalbaar wonen in Deventer / Nico Haasbroek, Ton van Dijk, Han van der Horst, Jutta Chorus; redactie: Jaco Boer en Bram Vermeer. - Amsterdam : Oostenwind, 2015. - 255 p. – ISBN 9789491481062. - € 25,-

Actievoerders in Deventer streden in de jaren zeventig tegen de sloop van het Noordenbergkwartier. De gemeente wilde er grote kantoren en parkeergarages bouwen. Dankzij het buurtverzet kwamen er betaalbare woningen en bleef het middeleeuwse karakter behouden. Vier vooraanstaande journalisten kijken in dit boek terug op deze succesvolle strijd. Ze portretteren in levendige verhalen de kleurrijke hoofdrolspelers en laten zien hoe bewoners na jarenlang verzet samen met de gemeente de verwaarloosde wijk wisten te vernieuwen, volgens het principe van het ‘bouwen voor de buurt’. De auteurs trekken ook parallellen met acties in andere steden en huidige protesten. Zo inspireren ze om weer het heft in eigen hand te nemen.

Jeugdherinneringen uit de jaren 1927-1933 van Zwier Holtland / Zwier Holtland. - Ootmarsum : Van der Ros Communicatie, 2014. - 126 p. – ISBN 9789081284981. - € 17,-

Stro op de grond in de Voorstraat, om te voorkomen dat TBC-patiënten binnen last hadden van het lawaai van paard-en-wagens. Kampereilander boeren die 's maandags met de tentwagen hun boter naar de Botermarkt brengen. Het is de wereld waarin Zwier Holtland - geboren in 1921 – opgroeide. In dit boekje vertelt hij zelf het verhaal van z'n onbezorgde jonge jaren die in zo grote mate gevormd zijn door Kampen, stad aan de IJssel.

Kroniek van nieuwsgierigheid: deel 1 / Alied van der Meer. - Deventer : ArtNik uitgaven, 2015. - 57 p. - € 5,-

Kijk hier voor meer informatie.

Centrale Harculo: zestig jaar energie aan de IJssel / Tijdo van der Zee. - Zwolle : GDF Suez Energie Nederland, 2014. - 114 p. – ISBN 9789090286754. - € 19,95

Al 60 jaar wordt op het terrein van Centrale Harculo in Zwolle energie opgewekt. De geschiedenis van de centrale, in de volksmond bekend als de IJsselcentrale, is vastgelegd in een boek dat inzicht geeft in de veranderende energiewereld. Geschiedenis, techniek, natuur, architectuur, kunst en de rol van Centrale Harculo in de maatschappij komen aan bod. Net als de mensen, die bouwden, leefden, woonden en werkten in en rond de centrale.

WO II wapens uit de Zwolse gracht / Michael Klomp ; redactie: Hemmy Clevis. - Zwolle : Gemeente Zwolle, 2014. - 105 p. – ISBN 9789085332077. - € 19,95

Tijdens de sanering van de waterbodems in Zwolle in de periode 2007-2012 zijn afwerpmunitie en enkele wapens aangetroffen. Deze wapens zijn in opdracht van de gemeente Zwolle door de Ruud van Beek Stichting geconserveerd. Van elk wapen wordt een uitgebreide historische beschrijving gegeven.

3-4 april 1945: De slag om het Twentekanaal

Al op Eerste Paasdag (1 april) kwamen Britse verkenners tot aan het Twentekanaal bij Delden. Zij werden zwaar onder vuur genomen door de Duitsers aan de overzijde van het kanaal. De 4e Tankdivisie van het Eerste Canadese Leger kreeg tot taak het karwei te klaren. Op drie plekken probeerden de Canadezen het kanaal over te steken. Bij Almen (waar op 2 april een klein bruggehoofd was gevormd), Goor en Delden. Aan de overzijde hadden zich Duitse Fallschirmjäger ingegraven. Op 3 april aan het eind van de middag begon de Canadese aanval bij Delden ter hoogte van de sluis in Wiene waar het kanaal het smalst is. Met boten werd geprobeerd op verschillende plekken het kanaal over te steken. De tegenstand van de jeugdige Herman Goering Divisie was hevig en aan beide zijden moesten flinke verliezen worden geïncasseerd. Canadese soldaten die de overkant hadden bereikt raakten ingesloten en moesten eigen artillerie vuur trotseren.
In de nacht van 3 op 4 april barstte de hel los rond het Twentekanaal bij Wiene. Ten koste van zware verliezen en dankzij staaltjes van heldenmoed werd een bruggehoofd gevormd en een Bailey-brug geslagen over het kanaal. In de ochtenduren trokken de uitgeputte soldaten Delden binnen. De Duitsers hadden zich teruggetrokken achter de zijtak van het Twentekanaal. De weg via Bornerbroek naar Almelo lag open.

Ooggetuigeverslag: Oorlog op de Vossenbrink
De volgende morgen, paaszondag, moest ik met mijn vader naar de kerk. We hadden niet gehoord van de mensen uit de vroegmis, dat de pastoor had gezegd dat de mensen van over het kanaal maar naar huis moesten gaan omdat de Duitsers de brug wilden laten springen.
We liepen ongeveer bij W. Schneider voor de deur toen de grond dreunde onder onze voeten. "Dat was de brug", zei mijn vader en we liepen door naar de kerk.
Pasen werd met gemengde gevoelens beleefd. Die avond besloten mijn ouders met het gezin niet meer naar het kippenhok te verhuizen, maar naar de kelder van Ficker en Wap te gaan. Dit was een vrij grote kelder en men had stro op de vloer gemaakt zodat het nog wat aangenamer was. De kelder was vrij vol omdat de hele buurt het zelfde idee had gekregen.
Op een gegeven moment raakte het stro in de brand. Dit werd wel gauw geblust, doch wij voelden ons niet meer op ons gemak.
De volgende dag merkten we dat de Duitsers boerderij "De Pol" in brand hadden gestoken. Het gebouw was totaal afgebrand. De explosie van de brug had veel glasschade veroorzaakt. De winkelruit van mijn oom was ook gesneuveld. Dit hebben ze toen maar met planken dichtgespijkerd en dat is tot ver na het eind van de oorlog zo gebleven omdat er nergens aan zulk groot glas te komen was. Bij het zwembad lag een stuk ijzer van de brug dat met drie man nog niet te tillen was.
We hoorden die dag, Paasmaandag, dat de Canadezen al aan de overkant van het kanaal waren en dat de Duitsers een tank in brand hadden geschoten. We merkten dat de Duitsers erg bang en zenuwachtig waren. Er was een jonge soldaat die huilde en zei dat hij naar zijn moeder wou. We zeiden hem dat hij weg zou kruipen tot het voorbij was, maar dat durfde hij niet. Later toen de Canadezen over het kanaal waren zag ik hem dood liggen, ongeveer bij Eelderink in de berm. De officieren schreeuwden met de jonge soldaten om het gezag er in te houden. Tevens deelden ze jenever uit. Ze waren vrijwel allemaal dronken.
Omdat het zo'n drukte was in de kelder bij Ficker en Wap besloten mijn ouders bij mijn oom in de kelder de nacht door te brengen. Er werd eigenlijk nog overlegd en mijn vader was nog bezig met het voeren van het vee, toen het offensief begon. De hevigheid was zo groot en zo plotseling dat iedereen gehaast de kelder in vluchtte. De kogels en granaten vlogen in het rond. Het schuurtje van de boerderij naast de winkel van mijn oom kreeg een voltreffer en vloog in brand. Ook achter het huis op het terrein van Ficker en Wap kreeg een schuurtje, dat vlak bij ons kippenhok stond, een voltreffer en zat vol met granaatscherven. Dat was vrij dicht bij "onze bunker" het kippenhok. We zaten met 18 personen in de kelder maar niemand durfde ook maar naar buiten te kijken. Alle deuren stonden open en ineens midden tussen de beschietingen kwamen 3 kinderen door de keuken rennen en vervolgens doken ze zo bij ons in de kelder. Toen er nog geen spoor van een vuurgevecht was zijn ze samen naar de boerderij van Ten Brinke gelopen om melk te halen. Ook zij werden verrast door het plotselinge offensief. Eerst zijn ze in de kelder van onze buren ter Borg gekropen, doch het huis bleek vol met Duitsers te zitten. Gelukkig gingen ze naar buiten om zich te verdedigen. Toen ze er een tijdje hadden gezeten sloeg er een granaat in vlak bij het kelderraam. Ze voelden zich niet veilig meer en zijn toen onder het oorlogsvuur richting de kelder waar wij zaten gevlucht. Ze zijn daar tot de bevrijding gebleven.
Tegen het ochtendgloren werd het rustig en we hoorden buiten stemmen. Eerst zijn de oudsten voorzichtig naar buiten gegaan. Ze kwamen snel terug en riepen "we zijn bevrijd". Toen we buiten kwamen zag ik de eerste Canadezen. Ze kwamen van de kanaaldijk aflopen.
(Uit: Op de bres. Uitgave Stichting Behoud Delden. 1995, nr. 3)

Foto: Duitse soldaten hadden een groot gat gemaakt in de brug van de sluis in Wiene, ontdekken Engelse verkenners. Twee pelotons proberen daarna de sluizen te veroveren. Maar ze moeten zich terugtrekken na zware verliezen. (Bron: marceltettero.nl)

Zie ook: De slag om de Sluis bij Wiene

Zie ook: Herman Goringdivisie vertraagt opmars bij Delden

Zie ook: De bevrijding van Overijssel

39 oude telefoongidsen 1901-1950 in Delpher doorzoekbaar

Sinds kort zijn in Delpher ook oude telefoonboeken uit de eerste helft van de twintigste eeuw te doorzoeken, afkomstig van Museum voor Communicatie. Het gaat om 39 exemplaren die allemaal het hele land bestrijken.

Afbeelding: Denekamp in de telefoongids van 1926. Rijwielhandelaar Damhuis was met nr. 51 de laatst aangeslotene.

Sinds 1881 bestaat telefonie in Nederland. Rond 1900 had ongeveer 1% van de huishoudens een lokale telefoonaansluiting, dus om in de eigen woonplaats te kunnen bellen. Voor interlokale gesprekken was men meestal aangewezen op de ‘rijkstelegraafkantoren’. De telefoonboeken geven een schat aan informatie over wie een aansluiting had, bij welke telegraafkantoren men interlokaal, soms zelfs internationaal, kon telefoneren, op welke tijden en wat de kosten daarvan waren. Het oudste opgenomen telefoonboek is van 1901.
De volgende jaren zijn nu gedigitaliseerd: 1901 - 1904 - 1905 -1906 - 1910 - 1913 - 1915 -1917 - 1920 t/m 1939 - 1941 -1942 - 1943 - 1946 (2 dln.) - 1950 (2 dln.).

Het kostte mij wat moeite de telefoonboeken in Delpher te vinden. Uiteindelijk is het me wel gelukt, maar hoe weet ik niet precies meer. Hier is de link waar je ze allemaal kunt vinden.

Er is grote interesse in oude telefoongidsen en adresboeken, gezien het feit dat een blogpost uit 2008 over dit onderwerp nog dagelijks bezocht wordt. Kijk hier: Oude telefoongidsen en adresboeken: wie zet ze op het web?

1 april 1945: Enschede bevrijd

Afbeelding: Troepenbewegingen op 1 april

De latere omroepbaas Carel Enkelaar was in de oorlog een jonge medewerker van het illegale Parool. In zijn boek Van onze speciale verslaggever (1981) beschrijft hij hoe hij op 1 april aan de eerste 'bovengrondse' uitgave van Het Parool werkte:

Oranje-wit-blauw
In afwachting van een oudere, ervaren hoofdredacteur werd ik aangewezen als chef-redacteur. We spraken af nog geen namen op de krant te vermelden. Er konden zich in de stad nog Duitse politie of sluipschutters bevinden, die in een wanhoopsdaad nog gevaarlijk konden zijn.
Terwijl beneden in de straat de geallieerde tanks langs daverden en de bevolking vaderlandse liederen zong, begonnen we aan onze eerste vrije krant. De kop 'Het Parool' zou oranje worden en de letters werden blauw, zodat we een oranje-wit-blauwe krant konden uitgeven.
Henk kwam binnen in verkennersuniform. Hij was de geallieerde colonnes tussen Usselo en Boekelo tegemoet gelopen, was op een gevonden Duitse legerfiets naar huis gereden, had zijn verstopte kaki-uniform te voorschijn gehaald en kwam mij nu op de redactie zijn avontuur vertellen. Op de Usseler Es stond geallieerde artillerie, die over de stad heen de wegtrekkende Duitse troepen beschoot. Henk had uitvoerig met de mannen gesproken, sigaretten gekregen en hen geïnterviewd 'for our underground newspaper'. Ik verwerkte zijn ervaringen tot het grote openingsverhaal van onze eerste vrije krant. Het was het verslag 'Van onze redacteur', die onder een boom op de Usseler Es op de tanks van Montgomery zat te wachten:
'Daar schittert iets kleurigs door de boom en op de kromming. Iets van bonte lappen ... en dan zien we ze. Kleine, kakikleurige tanks, bespannen met rood-wit-blauwe en oranje doeken, die recht op ons af komen. Het lijkt onbestaanbaar. Na vijf lange jaren daar plotseling bet rood, wit en blauw ergens in Usselo op je af te zien stormen. Daar zijn ze dan, onze bevrijders. Hoog gezeten in hun geschutstorens, uitgerust met prima wapens en een complete zend- en ontvangstinstallatie, correct gekleed in kaki-uniformen met karakteristieke baret, vormen ze waardige vertegenwoordigers der geallieerde strijdkrachten. Wat gaat er in dit moment in ons om? We kunnen 't niet definieren. Maar 't moet ongeveer het gevoel zijn, dat een arme slobber krijgt, als hem de honderdduizend wordt thuisgebracht( ... ). En daar komen ook al de eerste bevrijden hun huizen uit. Boeren in hun hemdsmouwen en zonder boordje komen met open mond bet wonder aanschouwen. 'Bin 't moffen, meneer?' Nee, 't zijn geen moffen gelukkig. 'Engelschen?' Ja, wat 't nu eigenlijk precies wel zijn, weten we zelf niet. Uit een gesprek dat we met sommigen hunner hadden, blijkt echter, dat het inderdaad Engelschen zijn. AII English! Troepen van het 2de Britsche leger onder generaal Dempsey, dat bestaat uit Britten en Canadeezen. Ze zijn vanmorgen opgerukt vanaf Haaksbergen en dringen nu met een kleine colonne binnendoor op naar Enschede.'

De eerste editie van Het Parool na de bevrijding

Expositie over Enschede in de Tweede Wereldoorlog
Vanaf 1 april, de opening, tot en met 9 mei is in de Centrale Bibliotheek een tentoonstelling te zien over de Tweede Wereldoorlog. De Synagoge Enschede heeft in die periode de tentoonstelling Circus Freiheit met aanvullende voorwerpen endocumenten uit die tijd. Daarnaast is er een uitgebreid randprogramma met lezingen, boeken, verhalen en muziek uit en over de oorlogsjaren.
Kijk hier voor meer informatie.

Lees hier en hier nog veel meer over de bevrijding van Enschede.

Zie ook: De bevrijding van Overijssel