De Wraak van Antonius: het pamflet van het Mirakel van Hellendoorn in historisch perspectief / door Evelyn Ligtenberg

Het ‘Verhaal van het Merkwaardig Mirakel’ werd in 1642 gedrukt als pamflet samen met een ‘tegenlied’ van de zijde van de protestanten. Mirakelliederen werden vaker aangetroffen rond die tijd, vooral in gebieden waar de strijd tussen protestanten en katholieken het hevigst was zoals in Overijssel. De Jezuïeten, die veel meer dan seculiere priesters aanhangers waren van uitbundige vormen van devotie, zagen in het verspreiden van onder meer dit soort mirakels een middel om het katholieke geloof weer populair te maken. Met het tegenlied trachtten de protestanten hun Roomse tegenstrevers belachelijk te maken.

Korte inhoud van het Mirakel van Hellendoorn (19e eeuwse versie):
‘In het jaar 1642 wordt te Helderen (Hellendoorn), een dorp van Salland de koster der kettersche tempel een beschimper van het beeld van den H. Antonius Abt mirakuleus door God gestraft. Deze koster verminkt het beeld, schond het gezicht, nam de arm eraf, doorkliefde het hoofd en ook de rug en doemde het zo tot een romp geworden beeld ten vure, Zijne vrouw die zwanger was, bracht niet veel dagen later een vrucht ter wereld, een romp zonder neus, mond, ogen en zonder de ene arm, het leefde drie dagen en stierf ongedoopt, daar de predikant zei dat men aan zo’n monster het doopsel niet moest toedienen. De predikant werd door een beroerte getroffen en ook wonderlijk in zijn tong gekweld. Deze dingen verzekeren zeer vele getuigen die het met eigen ogen gezien hebben, ook die van het vreemde geloof zijn’.

Er waren door (amateur)-historici al eerder artikelen gewijd aan dit pamflet. Evelyn Ligtenberg heeft het tot onderwerp van een veelomvattende studie gemaakt. Ze heeft alles uitgeplozen wat er te vinden was over het Mirakel van Hellendoorn, over mogelijke auteurs en drukkers, en ze plaatst het pamflet ook in een brede context. Ze behandelt onderwerpen als mirakelliederen in het algemeen, pamfletliteratuur, de economische, politieke en religieuze achtergronden in de zeventiende eeuw, de rol van de Jezuïeten en de heropleving van het katholicisme eind negentiende eeuw.

Voor een uitgebreide bespreking van het boek zie het artikel van dr. J.D.Th. Wassenaar.