Van Vriesen Aa tot Broke: een cultuurhistorische beschrijving van het Almelose platteland

De totstandkoming van het boek Van Vriesen Aa tot Broke is opvallend. Soms wil een gemeente wel eens een bescheiden subsidie bijdragen aan een geschiedkundige uitgave. Dit boek is op verzoek van én op kosten van de gemeente Almelo uitgebracht. De auteur Hans Holtmann is ambtenaar bij de gemeente.
Het mooi uitgevoerde werk gaat over het (nog) aanwezige, maar vooral over het verdwenen platteland rond Almelo. Het begint met hoofdstukken over het ontstaan van het landschap, de marken, het boerenbedrijf in vroeger tijden en natuurlijk de uitzonderlijke geschiedenis van de Heerlijkheid Almelo (en Vriezenveen). Hoe de Heer van Almelo de macht in handen kreeg is niet meer met zekerheid te achterhalen, maar opmerkelijk is wel dat de bezitters van de heerlijkheid Almelo en tevens bewoners van Huis Almelo eeuwenlang tot aan de Franse tijd een bijna feodaal bestuur konden uitoefenen over de bewoners van hun grondgebied. Niet dat er – in de tijd gezien – groot misbruik van de macht werd gemaakt door de Van Rechterens, die de langste tijd het Huis bewoonden. Hoewel, men wist toch nog op slinkse wijze de herendiensten te handhaven - twee keer per jaar moesten door de boeren hand- en spandiensten voor de heer verricht worden - ; toen het volgens de wet absoluut niet meer mocht, werd deze informatie de boeren gewoon onthouden.
Ten gunste van het geslacht Van Rechteren (Limpurg) spreekt dan weer dat door hen in de tweede helft van de 19de eeuw voor die tijd moderne boerenbedrijven werden gesticht. In het boek komen verder de buitenplaatsen aan bod, die de Almelose textielbaronnen lieten bouwen. Het grootste deel van het boek behandelt de geschiedenis van een groot deel van de 474 boerderijen, die voor zover bekend, op Almeloos grondgebied hebben gestaan. Ook de families die er woonden worden vaak vermeld.

De auteur heeft wat het gedeelte over de boerderijen niet alles hoeven uit te zoeken. Hij kon rijkelijk putten uit het standaardwerk Van Boerenland tot stadsrand van G.J. Eshuis. Hij vermeldt dit feit ook duidelijk. Daarnaast heeft hij ook andere literatuur geraadpleegd, maar deed hij ook een beroep op de kennis van bewoners uit het gebied en heeft hij delen van de nu geheel ontsloten archieven van Huis Almelo kunnen inzien, die voor vroegere auteurs onbekend waren. Zo is er een nieuw boek ontstaan, prachtig in groot formaat uitgevoerd, gebaseerd op bestaande literatuur, maar aangevuld met nieuwe gegevens.