100 jaar geleden: Onafhankelijkheidsfeesten

Op 30 november 1813 zette Willem Frederik van Oranje-Nassau op het Scheveningse strand weer voet op Nederlandse bodem, het begin van het Koninkrijk der Nederlanden. Honderd jaar later, in 1913 werd deze gebeurtenis zeer uitgebreid in het hele land herdacht. Elke stad of dorp van enige omvang stelde een comité en tal van commissies aan die de taak kregen een uitgebreid programma samen te stellen om het eeuwfeest te vieren. Meestal werd het programma opgenomen in een fraaie feestgids. In de Overijssel collectie bevinden zich een aantal van deze gidsen.

De notabelen van 1913 maakten deel uit van de comités. Zij zorgden voor een zeer gevarieerd programma, dat bijna overal één gelijksoortig onderdeel bevatte, n.l. een historische (en /of allegorische) optocht. Bijna iedereen kreeg vrijaf (ongehoord in die tijd). Opvallend is dat elke gemeente zelf de datum uitkoos waarop het feest gevierd zou worden. Meestal werd het programma uitgesmeerd over 2 of 3 dagen. In Deventer en Almelo werd in juli gefeest en in Enschede en Hengelo in augustus. Hengelo had voor eind augustus gekozen omdat men dan mooier weer verwachtte (!?), maar ook omdat men het feest kon laten samenvallen met de viering van de verjaardag van koningin Wilhelmina. Dat was goedkoper.

Op Geschiedenis 24 worden filmbeelden getoond van de feestelijkheden en historische optochten.

Hieronder enkele pagina’s uit de ‘Officiëele feestgids ter herdenking van het 100-jarig herstel onzer Onafhankelijkheid te Almelo’. De opsomming van de deelnemers en hun rol in de optocht beslaat vijf pagina’s. Door de organisatie werd niets aan het toeval overgelaten en voor de notabelen was het een erezaak, heel veel uren moeten in de voorbereiding gestoken zijn. Klik op de afbeeldingen voor vergroting.

Muziek uit het oosten (66): Boekelo

Een speciale rubriek – voor de liefhebbers van muziek. Van alles wat – in ’t Engels of in ’t plat. Goud en oud, nieuw of fout.


Na Hengelo-o-o van Jeffrey Spalburg, nu een ode aan Boekelo van Jessica van Noord en Joop Visser. Welke Twentse plaats is de volgende in de rij om bezongen te worden: Almelo, Bentelo, Lemselo, Markelo, Ypelo, Usselo, Azelo, Brammelo, Stepelo, Twekkelo, Agelo, Espelo, Hasselo, Langelo, Sibculo, Weerselo?

Bijzondere weblogs (7): Groninganus

Ging de vorige bijdrage aan deze rubriek over het Drentse weblog Woest en Ledig, nu werp ik mijn blik nog noordelijker en wil ik graag de aandacht richten op Groninganus (voorheen Gelkinghe). Groninganus is een pseudoniem van Harry Perton, blogpionier in onze meest noordelijke provincie die al jaren stug doorgaat met het produceren van een niet aflatende stroom aan blogposts, die vrijwel altijd over een Gronings onderwerp gaan.

Harry Perton is werkzaam bij RHC Groninger Archieven en zit dus dicht op de historische bronnen. Bij een aantal bijdragen op zijn blog maakt hij gebruik van die bronnen maar hij schrijft over een breed scala aan (ook actuele) onderwerpen. Zo maakt hij vaak ‘rondjes’ per fiets door het Groningse en Noord-Drentse land en fotografeert hij wat hem onderweg opvalt. Aardig om te lezen en vooral te bekijken voor niet-Groningers, maar zeker voor streekgenoten. De combinatie van historische bijdragen met actuele zaken en de vele prachtige foto’s maken dat ik graag de aandacht vestig op dit blog.

Brochure Stichting Sallands Erfgoed over streekeigen nieuwbouw

De Stichting Sallands Erfgoed timmert stevig aan de weg. Zo trok men met een Erfgoed show met o.m. Erwin Nyhoff door heel Salland, werd de verkiezing van mooiste boerderij van Salland georganiseerd, wordt a.s. zondag het boekje ‘Fietsroutes langs boerderijen in Salland’ gepresenteerd en wordt er gewerkt aan een boek ‘Boerderijen in Salland’.

Daarnaast beijvert men zich om daadwerkelijk het streekeigen landschap van Salland met zijn boerenerven te behouden en te stimuleren. De Stichting zoekt naar nieuwe mogelijkheden tot renovatie, herbouw dan wel hergebruik van gebouwen, zo staat op de website te lezen.

Nu is er een brochure uitgegeven waarmee het degenen die nieuwbouw willen plegen en daarbij een Sallandse stijl willen hanteren gemakkelijker wordt gemaakt. Drie architecten kregen de opdracht om unieke woningen te ontwerpen, die Salland weer kleur en identiteit geven. Zowel in kosten als in formaat moesten de woningen vergelijkbaar zijn met de huidige catalogus nieuwbouw. Het Maarkelslandschap zorgde voor tekeningen van meer historiserende nieuwbouw. De ontwerpen van de architecten hebben verschillende typen woningen als uitgangspunt: de katerstede, de krukhuisboerderij, de keuterboerderij, de kleine dwarshuisboerderij en de traditionele hallehuis boerderij.

Een aantal brochures Streekeigen nieuwbouw in Salland werden mij toegestuurd om aan te bieden aan Sallandse bibliotheken. Iedereen kan de brochure hier opvragen of downloaden.

Historisch Krantenarchief KB verder uitgebreid

Aan het Historisch Krantenarchief van de Koninklijke Bibliotheek is een selectie van zes Nederlands-Amerikaanse kranten opgenomen. De Nederlandse Amerikanen hadden hun eigen kranten, waarvan sommige tot ver in de twintigste eeuw hebben bestaan. De nu toegevoegde kranten vormen een prachtige onderzoeksbron met veel informatie over de ontwikkeling van immigrantengemeenschappen, het veranderen van hun taal van Nederlands naar steeds meer Amerikaans-Engels, en natuurlijk ook genealogische informatie voor wie op zoek is naar verre Amerikaanse familieleden, aldus de KB.

Er is ook een geactualiseerd overzicht beschikbaar van alle per eind juli 2013 beschikbare gedigitaliseerde kranten. Kijk hier.

Toch wel opvallend dat het Overijsselse krantenarchief zo slecht vertegenwoordigd is. Hopelijk gaan de plannen voor het digitaliseren van Twentse kranten door. Overigens zit het Deventer Dagblad niet in het Historisch Krantenarchief van de KB maar is het wel beschikbaar op de site van SAB.

Hieronder de schamele oogst van Overijsselse kranten in het KB Archief:

Dagblad van het Oosten : Almelo's dagblad (17-06-1941 t/m 30-06-1944)
De Heerenveensche koerier : onafhankelijk dagblad voor Midden-Zuid-Oost-Friesland en Noord-Overijssel (16-04-1945 t/m 31-12-1955)
Overijsselsche courant (03-01-1815 t/m 28-03-1845)
Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant (01-04-1845 t/m 11-10-1944)

Singraven oudste watermolen van Nederland

Voor de echte molenkenner vast geen nieuws maar ik kwam het van de week tegen in een You Tube filmpje, geplaatste door Monumentje!: de watermolens van Singraven zijn de oudste watermolens van Nederland.



Monumentje! Is trouwens een zeer interessant weblog van Ben Schattenberg over Nederlands erfgoed.

Hieronder een paar recente foto’s van de molens van Singraven van collega Marcel Mentink, die o.a. veel Twentse plekken gefotografeerd heeft.

Gamma-uil meest gespotte vlinder in Overijsselse tuinen

In deze komkommer- en vlindertijd valt het een met het ander te combineren. De jaarlijkse (tuin)vlindertellingen georganiseerd door de Vlinderstichting hebben weer plaatsgevonden. Dit levert geen groot nieuws maar wel mooie plaatjes op. Ruim driehonderd Overijsselse tuinbezitters waren bereid een dag lang in hun tuin te vertoeven en de voorbij fladderende vlinders te tellen.

Landelijk werd de dagpauwoog het meest geteld, maar in Overijssel ging de gamma-uil met de winst strijken. Kijk hier voor alle waarnemingen.

Meestvoorkomende vlinders in Overijssel - tussen haakjes de plek op de nationale ranglijst (foto's: Wikimedia Commons):

1. (2) Gamma-uil

2. (1) Dagpauwoog

3. (3) Klein koolwitje

4. (6) Citroenvlinder

5. (4) Kleine vos

6. (5) Groot koolwitje

7. (9) Groot dikkopje

8. (7) Atalanta

9. (8) Distelvlinder

10. (12) Klein geaderd witje

Poparchief Twente, mooi initiatief maar ...

Op initiatief van Oudheidkamer Twente en een groep ‘oudere jongeren’ komt er een Twents Poparchief dat zich vooral richt op de periode vanaf 1956 (Bill Haley) en de generatie die toen de tienerleeftijd had. Twente was natuurlijk geen Den Haag, maar toch wemelde het van de popbandjes en dan hebben we het niet over muzikanten die op bruiloften en partijen speelden. Landelijk maakten alleen The Buffoons en later Teach-In furore, maar veel bands waren lokaal wereldberoemd. Niet alleen alles over popgroepen wordt geïnventariseerd maar ook informatie over de plekken waar werd opgetreden, de podia.
Een mooi initiatief, ben benieuwd wat ’t wordt. In het najaar zal er een website gepresenteerd worden en in de krant is een oproep gedaan aan degenen die plakboeken en spullen uit die tijd bezitten deze af te staan of tijdelijk uit te lenen.

Ik wil niet belerend doen maar ik heb wel een tip aan de heren en 1 dame. Mijn inschatting is dat zo’n oproep niet verkeerd is, maar waarschijnlijk niet zoveel op zal leveren. Hoeveel mensen zouden een plakboek hebben aangelegd over dit onderwerp. Er is wel een groot collectief geheugen waaruit geput kan worden. Losse foto’s, singletjes, en andere spullen zijn er waarschijnlijk wel maar vooral veel herinneringen en verhalen.

Wiki
Hoe kun je alle feiten, herinneringen en verhalen op een zo makkelijk mogelijke manier bij elkaar brengen. Door een wiki op te starten. De werkgroep voert de regie over de wiki, maar iedereen kan zien welke informatie al verzameld is en vervolgens aanvullen en verbeteren.
Daarnaast kan er ook een aparte mooie website gemaakt worden met foto’s, filmpjes, geluidsfragmenten etc.

Voorbeeld: Middelburg Dronk.
Middelburg Dronk is zo’n wiki, waarop alles verzameld wordt over uitgaan en horeca in Middelburg. ‘De online encyclopedie over uitgaan en drinken in de gemeente Middelburg toen en nu, waar iedereen aan mee kan schrijven’ staat er vermeld. Eigenlijk een soortgelijk onderwerp als het poparchief Twente, waar het b.v. ook om de plekken gaat waar werd opgetreden. In beide gevallen is er nog een collectief geheugen en zijn vele individuele geheugens beschikbaar. Om alle kennis bijeen te brengen moet je een zo eenvoudig mogelijk medium gebruiken.
Tot zover enige gedachten mijnerzijds bij dit mooie plan. Ik wens de werkgroep veel succes!

Topografische kaart van 1849 (30): Oldenzaal

Een van de meest bijzondere kaarten uit de Overijssel Collectie is de Topografische kaart van Overijssel, 1849, vervaardigd in opdracht van de provincie Overijssel. Door de systematische kartering door het Kadaster en triangulatie van Krayenhoff konden er toen voor het eerst kaarten op grote schaal gemaakt worden, die ook nog nauwkeurig waren. Deze kaart was de eerste kaart van Overijssel, waarop o.m. gedetailleerd grondgebruik en administratieve grenzen werden weergegeven. De kaart is in 32 katernen op linnen geplakt.
Deze kaart, die vrij zeldzaam is, verscheen zo'n tien jaar eerder dan de bekende Topografische Militaire Kaart.

Hieronder een gedeelte van de kaart dat het gebied noordwestelijk van Oldenzaal bestrijkt. Daaronder een kaartgedeeltes in detail. Klik erop voor vergroting.

In dezelfde tijd dat deze kaart tot stand kwam gaf A.J. van der Aa zijn Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden uit (1839-1851) met topografische beschrijvingen. Dit 13-delige woordenboek is tegenwoordig full-text op Google Books te vinden.

Van steden, dorpen en zelfs veel gehuchten, maar ook van rivieren en andere geografische namen is in dit naslagwerk een beschrijving te vinden, die de toenmalige situatie weergeeft. Enkele voorbeelden:
Oldenzaal
Ootmars(s)um

Beleef de Lemelerberg

In deze periode van het jaar past een toeristische tip: De Lemelerberg en het boven op de berg gelegen Park 1813. Je kunt de plek bezoeken als b.v. onderdeel van een fietsroute, maar je kunt er ook gewoon met de auto naar toe rijden. Ook voor kinderen is er genoeg te doen.

Landschap Overijssel, eigenaar van het terrein, heeft een speciale website met interactieve kaart Beleef de Lemelerberg ontwikkeld (klik op de afbeelding hierboven). Hierop kan al dan niet voorafgaand aan een bezoek verkend worden wat er allemaal te zien en te beleven is. Op de website staan wandel- en fietsroutes, belevenissen, spelletjes, (historische) verhalen en informatie over wat er te zien en te doen is.

Tot zover deze geheel belangeloos verstrekte toeristische informatie. Heeft iemand nog andere tips (niet het geijkte werk), laat het weten.

Wiki Loves Monuments 2013

Boven: Hortusvijver Amsterdam, winnende foto uit 2012.

’s Werelds grootste fotowedstrijd gaat op 1 september weer van start. Gedurende de hele maand september hebben fotografie-liefhebbers die zichzelf enig talent toedichten weer de gelegenheid hun kunsten te vertonen. Onderwerp is uiteraard monumenten. Organisator Wikimedia Commons hoopt opnieuw een grote hoeveelheid rechtenvrije foto’s aan Wikipedia-artikelen over monumenten toe te voegen. Zo leidde Wiki Loves Monuments in 2012 alleen al in Nederland tot meer dan 7.000 nieuwe foto’s op Wikpedia. 80% van de 63.000 artikelen over Rijksmonumenten zijn nu voorzien van een foto. Wereldwijd werden in 2012 350.000 foto’s geupload. De wedstrijd wordt in 42 landen gehouden.

Informatie over regels en prijzen staat op de Wiki Loves Monuments website.

Boven: Marken, winnende foto 2011.

Onder: Winkelpand Vijzelstraat Amsterdam, winnende foto 2010.

Muziek uit het oosten (65): Wouter Muller

Een speciale rubriek – voor de liefhebbers van muziek. Van alles wat – in ’t Engels of in ’t plat. Goud en oud, nieuw of fout.


Wouter Muller, inmiddels de AOW-leeftijd bereikt hebbende, treedt al bijna 45 jaar op als muzikant. Eerst in de Oost-Nederlandse folkgroep Jakkes, daarna o.a. in Quasimodo dat regelmatig optrad met Willem Wilmink. De Enschedeeër van Indische afkomst deed afgelopen jaar een theatertournee met zijn voorstelling “Verleden Land, een muziekverhaal”.

Mediagrafie (7): Zwolle

In de jaren tachtig werkte ik mee aan het samenstellen van bibliografieën en catalogi in gedrukte vorm over voornamelijk Overijssselse onderwerpen. Bibliografieën verschijnen bijna niet meer. Er is ook zoveel meer informatie te vinden dan alleen gedrukte materialen. Hierbij een ‘aanzet tot een mediagrafie’, ditmaal van Zwolle. Wie aanvullingen heeft, graag….

Informatie over Zwolle is uiteraard te vinden op Plaatsengids en Wikipedia.

Geschiedenis van Zwolle
Wikipedia heeft een apart lemma Geschiedenis van Zwolle.
Op de website van het Historisch Centrum Overijssel is een overzicht van de Zwolse geschiedenis in hoofdstukken te vinden.
Stichting Collectie Zwolle 1940-1945 verzamelt en beheert materiaal over de geschiedenis van Zwolle tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Het Joods Historisch Museum heeft een uitgebreide webpagina over de geschiedenis van de joden in Zwolle.
Op InZicht is een historische stadswandeling door Zwolle te maken.
De Canon van Zwolle, een geschiedenis in 50 vensters.
Zoek in MijnStadMijnDorp op ‘zwolle’
Voor de geschiedenis van bepaalde wijken zie o.a. Kamperpoort, Assendorp.

Plaatsbeschrijvingen
A.J. van de Aa – Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden (1851)
Zwolle in 1895
Zwolle in 1912

Foto’s – films
Beeldbank Historisch Centrum Overijssel (foto’s en films)
Zwolle in beeld
Fotoarchief Peter Leeuwen
Beeldbank Rijksdienst Cultureel Erfgoed
VPRO Geschiedenis24 (beeld en geluid)

Romans en verhalen die zich (gedeeltelijk) afspelen in Zwolle.

Boeken, tijdschriften, dvd’s etc. over Zwolle (zoek op Zwolle)

Zwolle in historische kaarten
Kaart van Zwolle en omgeving (1849):
Omgeving Zwolle
Zwolle-Oost
Zwolle en omgeving

Zwolle in de krant

Dialect van Zwolle (voorbeelden)

Bekende Zwollenaren van vroeger en nu (vul bij plaats Zwolle in)

Genealogie

Zwolse familienamen
Typisch Zwolse familienamen, waarvan in 1947 meer dan de helft van de naamdragers in Zwolle woonde – de zogenaamde ‘kernnamen’ in het Nederlands Repertorium van Familienamen (eerst totaal Overijssel, dan Zwolle): v.d. Assen (50-50), Baltes (78-42), v.d. Bend (100-76), Beyer (153-87), ter Bruggen (106-60), Elbrink (50-46), Elburg (87-48), Erdtsieck (60-43), Ester (145-102), la Faille (54-45), v.d. Gronde (53-36), Hardon (62-35), Hersevoort (57-40), Land (52-35), Locht (51-41), Mestebeld (56-33), Nibourg (50-25), Niemer (50-43), Overink (74-37), Richter (53-32), Schakelaar (67-44), Schuit (60-41), Sluiter (203-114), Spanhaak (64-53), Spanhak (51-44), Tulp (76-40), Vels (55-33), Wildeman (72-40), van Zon (113-57), Zunnebeld (51-38)

Genealogisch bronmateriaal
Ga naar: Diversen – Regionale bestanden – Digitale bronbewerkingen (link in de tekst) – Overijssel – internet.

Precies 50 jaar geleden: hitte en transfers

In nogal wat bladen van historische verenigingen kom je de rubriek tegen: ‘Uit de krant van 50 (of 100) jaar gelden’. Vooral interessant natuurlijk voor degenen die er – in het geval van 50 – toen bij waren. In deze komkommertijd heb ik de krant ook eens doorgebladerd en kwam over de eerste drie dagen van augustus 1963 onder meer het volgende tegen:

Wielerweek
Dertien ploegen van 10 jongens van 12-14 jaar nemen deel aan een wielerspektakel van een week in de omgeving van Zwolle. Er wordt gereden op gewone fietsen. Prijzen zijn er uiteraard voor de ritwinnaars maar ook voor goed gedrag. Het peloton wordt voorafgegaan door een reclamekaravaan.

Voetbal: transfers
Wat betreft de drie Overijsselse eredivisieclubs deed Sportclub Enschede belangrijke aankopen. De middenvelders Nemes en Bosveld en de aanvallers Chiel Jansen, Anton ‘Spitz’ Kohn en Frans Stallen werden gecontracteerd. Ophef was er over de overstap van stopper Willem de Vries van de Boys naar Sportclub. Helmut Rahn vertrok uit Enschede.
De Heraclieden zagen stopper Finken vertrekken naar Enschedese Boys, maar haalden international Frits Soetekouw (Volewijckers) en icoon Hennie van Nee (PEC) binnen.
Go Ahead versterkte zich met een recordbedrag (naar verluidt liefst 85.000 gulden) met Egbert ter Mors (Enschedese Boys), naast o.a. Willy Kraus (Schalke) en Lacrois en Borghuis (GVAV), maar men moest Wim Bleyenberg (naar GVAV) en Hans ‘Hennes’ Pfeiffer (naar Zwolse Boys) laten gaan.
Opvallend is het grote aantal transfers binnen oostelijke betaald voetbalclubs.

Bioscopen
In de bioscopen in Enschede en Zwolle draaiden: 55 dagen in Peking, Muiterij op de Bounty, Summer holiday (met Cliff Richard), Crime passionel, Waarvoor mannen in de rij staan, en West Side Story.

Grenswijziging
Voormalige gebieden die sinds de oorlog bij Nederland getrokken waren, werden weer teruggegeven. In Elten gebeurde dat met veel vlagvertoon. In Losser kregen grensbewoners pas een paar dagen voor de overgangsdatum (1 augustus) uitsluitsel wie op Duits grondgebied kwam te wonen. Nederlanders die dat wilden konden aanspraak maken op een woning in Losser. Volgens de reportage-redacteur is de uitdrukking ‘Heim ins Reich’ in zijn nabijheid niet gevallen. De boerderij van boer Aarnink kwam op Duits gebied te liggen, zijn melkstal bleef Nederlands. Hij moest ’s ochtends anderhalve kilometer extra afleggen over slechte wegen om zijn melk weg te brengen en was nog in afwachting van een pasje dat hem toegang verschaft tot zijn weilanden op Nederlands grondgebied.

Huursubsidie
Huursubsidie bestond ook al in 1963. Huidige ‘scheefwoners’ zullen het niet geloven maar de gemeente Zwolle stelt middelen beschikbaar aan hen die opschuiven naar een duurdere woning.

Hitte
Net als nu viel de periode 1 t/m 3 augustus op donderdag t/m zaterdag en was het eveneens zeer warm. Er waren berichten over overvolle zwembaden. Aan de temperaturen van boven de dertig graden kwam in het weekend plotseling een eind: onweer, windhozen, ijs en slagregens. Het vakantieleger – dat toen nog niet massaal in het buitenland zat, maar gewoon de eigen economie spekte – werd onverwacht overvallen, een buienradar was er nog niet. Hoe het dit weekend zal gaan weten we nog niet.

Tot zover deze korte impressie.