Dit jaar zestig jaar geleden werden Oldenzaal en Twente opgeschrikt door rellen, die later de Spaghetti-rellen werden genoemd. Ruim een week lang stonden er dagelijks berichten in de kranten, ook in landelijke en buitenlandse (Italiaanse) kranten.
Wat vooraf ging
In de jaren die voorafgingen aan de rellen waren zo’n 1150 Italianen en 350 Spanjaarden naar Twente – Enschede, Almelo, Oldenzaal – en de Achterhoek gekomen om productiewerk te verrichten in de textielindustrie. Ze werden gehaald om veel uren te maken en werden ondergebracht in kosthuizen en pensions. In hun vrije tijd konden ze, in Oldenzaal bijvoorbeeld, wel terecht in een eigen café en een Italiaans centrum, en je zag ze veel in cafetaria’s, waar ze omringd werden door groepen jonge meisjes, op wie de Italianen blijkbaar veel aantrekkingskracht uitoefenden, hetgeen met lede ogen aanschouwd werd door jonge Tukkers. Maar de meestal jonge gastarbeiders wilden ook wel eens uitgaan. Er was onvrede onder de Italianen (en Spanjaarden) vanwege het feit dat hen bij dansgelegenheden regelmatig de toegang geweigerd werd. Ook discriminerende opmerkingen als ‘spaghettivreter’ schoten in het verkeerde keelgat.
Tegelijkertijd speelde er het probleem van de aanwezigheid van (brom)nozems, die een belangrijk aandeel in de gebeurtenissen zouden gaan opeisen.
Toegang geweigerd
Op zaterdag 2 april waren er al ongeregeldheden geweest bij cafetaria Wiltie. Op zondag 3 september besloten zaaleigenaren in Oldenzaal, waaronder de Katholieke Arbeiders Beweging (KAB), die in haar gebouw St. Jozef (bijgenaamd De Bond) een openbare dansavond had georganiseerd, een bordje op te hangen met de mededeling dat Italianen niet gewenst waren. Bij aankomst van de Italianen werd de politie gewaarschuwd. De Italianen werden onder grote belangstelling weggestuurd, waarop zij slaags raakten met de politie die hardhandig optrad tegen zich stevig verwerende Italianen. De situatie was dreigend. De Oldenzaalse Italianen riepen de hulp in van hun landgenoten en van Spanjaarden uit Enschede. Veel van hen werden door de politie onderschept, maar een deel wist de Noordergrensweg bij Oldenzaal te bereiken. De Oldenzaalse Italianen verlieten rond middernacht hun café, waar ze zich verzameld hadden, en trokken op brommers en scooters en gewapend met bierflessen en stoelpoten naar dezelfde plek. Een veldslag vond plaats waarbij nogal wat gewonden vielen, met name aan Italiaanse zijde.
Foto: Italianen op straat bijeen na een vergadering
Staking
De Italianen waren de dag na de veldslag verontwaardigd en weigerden aan het werk te gaan. De Italiaanse consul werd na veel aandringen pas toegelaten en hoorde de grieven over met name discriminatie aan. Aan de staking kon hij geen eind maken. Vooral de Spanjaarden (door de Twentenaren vaak aangezien voor Italianen) waren fel. Zie hielden de werkstaking dagenlang vol.
Nasleep
De situatie bleef enige tijd gespannen – vooral in Enschede. De nozems waren uit op rellen. Wanneer er geen Italianen beschikbaar waren, dan moest de politie het ontgelden. De krant (blijkens een hoofdredactioneel commentaar), de burgemeesters en anderen begonnen steeds meer de zaak vanuit Italiaanse kant te belichten. Men was wakker geschud, de Italianen en Spanjaarden hadden laten weten dat zij er niet ‘puur alleen waren om te werken en te slapen’.
Toch is in de week na de rellen een derde deel van de Spanjaarden teruggekeerd naar Spanje. Ook Italianen verlieten Twente, sommigen trokken naar de Randstad. Maar uiteindelijk raakten de rellen uit het nieuws. Relatief veel Italianen die waren blijven hangen trouwden met Nederlandse meisjes.
In de film
Spaghettivreters van de NPS uit 1995 worden uitgebreid herinneringen opgehaald door Nederlanders en Italianen aan deze tijd in Oldenzaal, waarbij ook de rellen ter sprake komen. Zie ook het
Verhalenarchief.
Theatergroep De Jonge Honden
Theatergroep De Jonge Honden wil deze zomer in Twente 20 voorstellingen in de open lucht geven over de Spaghettirellen en start hiervoor een crowdfundingsactie. Lees
hier alles daarover.
