Overijsselaars op reis (2): Jan Cremer sr.

Een rubriek over Overijsselse (wereld)reizigers uit heden en verleden.



Een persoon waarover nog eens een portret/biografie geschreven zou moeten worden is de smid, electriciën, koopman, wereldreiziger, journalist en fotograaf Jan Cremer sr. (J.J. Cremer), de vader van Ik-Jan Cremer. Jan Cremer viel met zijn rijzige gestalte en zijn eigenzinnige opvattingen op in Enschede in de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw. Het is jammer dat er over de eerste helft van zijn leven weinig bekend is. Jan Cremer jr., in veel opzichten een evenbeeld van zijn vader, heeft wel onderzoek gedaan, maar ook voor hem bleven veel vragen onopgelost. Cremer jr. heeft zijn vader trouwens niet bewust meegemaakt – Cremer sr. overleed toen kleine Jan twee jaar was. De meest uitgebreide beschrijving van Jan Cremer sr. is van de hand van J. Heymans die in het essay Oorlog op Pathmos vijf bladzijden aan hem wijdt.

Jan Cremer maakte vele reizen, te voet of met de fiets. Als hij de kriebels kreeg hing hij een bord aan de deur van zijn werkplaats met ‘Voor onbepaalde tijd gesloten’. Ook wist hij een baan bij de Heemaf als elektrotechnicus goed te combineren met zijn passie voor reizen. Hij werd er door het bedrijf op uitgezonden om op de (voor die tijd) meest exotische plekken elektrische leidingen en installaties aan te leggen. Tijdens zijn reizen maakte hij reportages voor kranten en tijdschriften, trouwens tussen zijn reizen door schreef hij ook artikelen over bloemen en planten en natuurschoon in het algemeen. Op de fiets de wereld in werd in 1978 uitgegeven door Jan Cremer jr. Het is een verslag van een fietstocht die Cremer sr. maakte in 1937 en 1938 naar Palestina en waarvan hij in 60 reisbrieven verslag deed voor de Nieuwe Hengelosche Courant.


Foto: Jan Cremer sr.

Naast de vele reisverslagen en artikelen bracht hij één brochure uit: Het Perpétuum-Mobile (1929). Het gaat over een rechtszaak waarin hij verwikkeld was geraakt. Ene Bannink verkeerde in de veronderstelling dat het hem gelukt was om het in die dagen door velen gezochte perpétuum mobile (een machine, die eenmaal in gang gezet niet meer stopt) te hebben ontdekt, zodat ‘alle fabrieksschoorstenen in Enschede kunnen worden afgebroken’. Deurwaarder Schnitger, die heilig geloofde in het experiment van Bannink, was bereid de 'uitvinder' te ondersteunen en Bannink kocht op kosten van Schnitger een (in die tijd dure) dynamo en een elektro-motor bij Cremer. Als het experiment mislukt wil de deurwaarder Cremer niet betalen. Het proces dat Cremer aanspant wordt gewonnen door Schnitger en kost Cremer meer dan 1000 gulden, een enorm bedrag. In het pamflet haalt Cremer met prachtige bewoordingen fel uit naar de rechterlijke macht – een plezier om te lezen. De overwinning van Schnitger was betrekkelijk: de hoon die hem ten deel viel als gevolg van het pamflet deed hem besluiten Enschede te verlaten.



Nogmaals: Meer over Cremer sr. is te vinden in het al genoemde boek 'Oorlog op Patmos' van J. Heymans.