Uit de Overijssel-collectie van de OBD (5): Joan Derk van der Capellen tot den Pol

In het vorig jaar verschenen boek Verleden van Nederland komen slechts twee Overijsselaars voor: Geert Grote en Joan Derk van der Capellen tot den Pol. Van der Capellen wordt eerst opgevoerd als Gelders edelman en een paar bladzijden later als Overijssels edelman. Laten we er het op houden dat hij een Gelders-Overijssels edelman was: hij stamde uit een Gelderse familie, maar werd bekend in zijn Overijsselse tijd. Trouwens het heeft hem heel wat moeite gekost het predicaat ‘edelman’ (baron) te verwerven. Hij heeft schulden moeten maken om een kleine havezate te bemachtigen, waardoor hij ‘admissie’ verkreeg tot de Ridderschap, en dus tot de Staten van Overijssel. Het was de enige manier om een podium te verkrijgen waarop hij zijn politieke aspiraties kon verwezenlijken.



Tijdens de laatste jaren van zijn korte leven en de eerste jaren na zijn dood was Van der Capellen, patriot en medestander van de Amerikaanse vrijheidsstrijders een veelbesproken en omstreden figuur. Na zijn dood verschenen zowel odes als schotschriften over hem, werd zijn graf opgeblazen, maar werden ook opdrachten gegeven om beelden voor hem op richten. Na de hausse aan publicaties over hem in die tijd werd het lange tijd stil. Er verscheen nog een proefschrift en het echtpaar Wertheim bracht in 1966 het pamflet Aan het volk in Nederland, een soort democratisch manifest, gericht tegen de Oranjes en het oligarchische regeringssysteem, opnieuw uit en kwam met het onomstotelijke bewijs (het vermoeden was er altijd al) dat Van der Capellen hiervan de auteur was. Maar rond de 200ste sterfdag van Van der Capellen in 1984 ontstond er een soort hype: nieuwe publicaties rond zijn persoon, tentoonstellingen en de ‘benoeming’ van Van der Capellen tot ‘eerste Nederlandse democraat’.

Rond 1980 werd de Overijssel Collectie van (de voorganger van) de OBD aangevuld met een grote collectie uitgaven van en over Joan Derk van der Capellen tot den Pol. Dit was te danken aan G.T. Hartong, die in 1981 de auteur was van een catalogus (eigenlijk een bibliografie) van werken van en over Van der Capellen. Zo’n 90% procent van dit beschreven materiaal is aanwezig in de Overijssel Collectie. Een gedeelte van de collectie is overgebracht naar het Historisch Centrum Overijssel vanwege de klimaatbeheersing etc., maar de verzameling is voor iedereen te raadplegen ofwel bij de OBD in Nijverdal ofwel bij het HCO in Zwolle.


Boven: Eén van de geschriften in dichtvorm, uitgegeven als eerbetoon aan Van der Capellen. Onder: de laatste regels van ‘Den Lof …’