zondag 11 december 2011

Topografische kaart van 1849 (8): Zwolle-Oost

Een van de meest bijzondere kaarten uit de Overijssel Collectie is de Topografische kaart van Overijssel, 1849, vervaardigd in opdracht van de provincie Overijssel. Door de systematische kartering door het Kadaster en triangulatie van Krayenhoff konden er toen voor het eerst kaarten op grote schaal gemaakt worden, die ook nog nauwkeurig waren. Deze kaart was de eerste kaart van Overijssel, waarop o.m. gedetailleerd grondgebruik en administratieve grenzen werden weergegeven. De kaart is in 32 katernen op linnen geplakt.
Deze kaart, die vrij zeldzaam is, verscheen zo'n tien jaar eerder dan de bekende Topografische Militaire Kaart.

Hieronder het katern met het gebied ten oosten van Zwolle met daaronder het kaartgedeelte in detail.







In dezelfde tijd dat deze kaart tot stand kwam gaf A.J. van der Aa zijn Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden uit (1839-1851) met topografische beschrijvingen. Dit 13-delige woordenboek is tegenwoordig full-text op Google Books te vinden.

Van steden, dorpen en zelfs veel gehuchten, maar ook van rivieren en andere geografische namen is in dit naslagwerk een beschrijving te vinden, die de toenmalige situatie weergeeft. Enkele voorbeelden:
Boschwijk
De Lichtmis

vrijdag 9 december 2011

ArtOverijssel, nieuwe website met Overijsselse kunstenaars



Aanleiding was het afscheid van voorzitter Geert Jansen, tevens oud-Commissaris van de Koningin in Overijssel. Het PBC-fonds schonk haar voorzitter een eigentijds cadeau. Geen fiets, reischeque of schilderij, maar een website, genaamd ArtOverijssel.nl. Vanmiddag werd de website ‘gelanceerd’ door de huidige Commissaris van de Koningin Ank Bijleveld.

Op de website kun je nieuw werk (het oudste kunstwerk is in 1992 vervaardigd) van enkele tientallen hedendaagse Overijsselse kunstenaars bekijken. De website ArtOverijssel gaat periodiek vernieuwd worden.

dinsdag 6 december 2011

6 december 1961: Dijkdoorbraak Vecht bij Gramsbergen

Flickr is een mooie website om af en toe eens te grasduinen tussen de miljoenen foto’s. Om te zoeken op plaatsen, onderwerpen of op datum. Vandaag kwam ik onderstaande foto tegen van 6 december 1961, precies vijftig jaar geleden. De foto is afkomstig uit de beeldbank van het Nationaal Archief en rechtenvrij.



De Zwolse Courant meldde:
Nederlandse en Duitse boeren, maar ook douane-ambtenaren aan de Nederlands-Duitse grens nabij Gramsbergen hebben gisteren de strijd opgegeven tegen het ziedende water van de Vecht. Men slaagde er weliswaar in een nooddijk op te werpen en even leek het er ook, dat deze dijk van zandzakken weerstand zou bieden, maar de golven opgejaagd door een wind met kracht tien, beukten er grote gaten in. Boerderijen kwamen geïsoleerd te staan tussen ondergelopen landerijen.

Meerdere plekken in Nederland hadden problemen met de dagenlang aanhoudende regenval. Zie het artikel van 6 december 1961 in de Leeuwarder Courant.

Op Nuentoen vind je veel van dit soort foto’s, meteen maar even toegevoegd.

Regionale uitgaven 2011-18

Rubriek met aanschafinformaties voor collectioneurs/collectievormers in de bibliotheken van Overijssel, maar uiteraard ook voor iedere belangstellende.

Ga voor bestellingen (bibliotheken) naar Bicat Wise – Titels – Besteladministratie – Kies voor IAI’s – Week 2011-49

IAI’s 2011-18

Gerard Potcamp; een Twentse priester apostolisch vicaris tegen wil en dank / Hans Gloerich. - Hengelo : Smit van 1876, 2011. – 304 p. – ISBN 9789062896547. - € 29,50



Na zijn studie in Keulen was Gerard Potcamp (1643-1705) pastoor in zijn geboorteplaats Borne in de jaren 1668-1680. In 1674 moest hij echter uitwijken naar Alstätte vanwege de geloofsvervolging. Voor de Bornse katholieken betekende dit telkens een voettocht van 45 kilometer naar de zondagse mis. In 1680 werd Potcamp overgeplaatst naar de stad Lingen. Ook hier kreeg hij te maken met geloofsvervolging, nu door de Oranjes. In 1697 volgde zijn benoeming tot deken van het graafschap Lingen. In 1705 benoemde paus Clemens XI de 62-jarige Potcamp tot hoofd van de rooms-katholieke kerk in Noord-Nederland. Zijn bestuursfunctie van apostolisch vicaris was vergelijkbaar met die van aartsbisschop van Utrecht. Hij overleed echter al na een maand. Het boek gaat over het leven van Gerard Potcamp en de voorgeschiedenis van zijn benoeming tot apostolisch vicaris. Dit alles tegen de achtergrond van de complexe politieke, theologische en kerkelijke ontwikkelingen in zijn tijd.

Door het venster van … Albertus Christiaan van Raalte: het leven van een afgescheiden dominee op de kaart / Gerko C. Warner. – Hardenberg : Heijink, 2011. – 135 p. - ISBN 9789491391002. - € 14,95



Boek over een van de kopstukken van de Afgescheidenen, die in 1846 met zijn volgelingen naar Amerika vertrok en daar de nederzetting Holland in Michigan stichtte. Daarvoor was Van Raalte onder meer predikant in Mastenbroek-Genemuiden en Ommen. In dit boek worden een groot aantal Overijsselse plekken beschreven die ‘een link’ hebben met de persoon Van Raalte.

’t Kump veur de bakker: verhalen over bakkers en molenaars in Diepenveen. - Historische Vereniging Dorp Diepenveen en omgeving, 2011. - 164 p. – ISBN 9789490643003. - € 14,50



Er is nog één bakker in het dorp en geen molen meer, een voorbeeld van de verschraling van voorzieningen op het platteland. Maar de verhalen zijn er nog, dankzij archiefonderzoek en interviews over de (twintig) bakkers, de molen en de molenaars van Diepenveen.
Ook verhalen uit de oorlog staan in het boek. Verder spreekwoorden in het Sallands over bakkers en molenaars.

Germanen op De Borchert : een oude opgraving in Denekamp opnieuw belicht / red. H.M. van der Velde. - Amersfoort : ADC RoelBrandt Stichting, 2011. – 182 p. – ISBN 9789460648656. - € 15,-



Veertig jaar geleden werd de grootste archeologische vondst in Twente gedaan op De Borchert bij Denekamp. Een Germaanse nederzetting uit de Romeinse tijd kwam aan het licht. Een jaar lang werd er onderzoek verricht. De resultaten daarvan gaven inzicht in de ontwikkeling van het Twentse landschap, het dagelijks leven van de boerengezinnen en hun relaties met de wereld om hen heen.
Er werd toen niet, behalve in krantenberichten, over het onderzoek gepubliceerd. Tegenwoordig is dat verplicht. Alle gegevens waren nog voorhanden en omdat de opgravingen zo belangrijk zijn gebleken, is dit nu alsnog gebeurd.

Canon van Dalfsen : een blik in het verleden van een veelzijdig dorp. - Historische Kring Dalfsen, 2011. – 160 p. – ISBN 9789081807302. - € 17,50



Dalfsen en omgeving hebben een lange bewoningsgeschiedenis. Al rond 3400 voor Chr. hebben zich hier vaste bewoners gevestigd. In vijftig vensters – van de laatste IJstijd tot Erben Wennemars - wordt een blik geworpen op belangrijke periodes, gebeurtenissen, ontwikkelingen, gebouwen en personen.

De canon van Ommen : een geschiedenis in vijftig verhalen / met medew. van Ewout van der Horst en Elleke Steenbergen ... [et al.]. - Historische kring Ommen, 2011. – 120 p. - € 15,-



De Canon van Ommen is alweer de tiende canon die in Overijssel is geschreven en beantwoordt volgens Ewout van der Horst van de IJsselacademie, en projectleider van de Canon van Overijssel, aan alle eisen van een perfecte Canon. Ieder hoofdstuk, oftewel venster, behandelt in niet meer dan 2 pagina’s een deel van de geschiedenis van Ommen. Typisch Ommense thema’s zijn handel en verkeer als gevolg van de strategische ligging, de invloed van de adel en de diverse landgoederen langs Vecht en Regge en de mooie omgeving die al vroeg toeristen aantrok, maar ook instellingen en personen van naam uit de gehele wereld.

‘Kiek ’s op de klokke’ / Johan ten Broeke. – Grafiselect, 2011. – 254 p. – ISBN 9789076837314. - € 21,95



Johan ten Broeke schreef al een tiental boeken over Haaksbergen. In dit laatste boek van zijn hand – ‘het is mooi geweest’ – beschrijft hij vooral ‘bijzondere gewone’ Haaksbergernaren. Een plaatsgenoot die zich aanmeldde bij het Vluchtelingenlegioen, een Oostenrijker die in De Hoeve bleef hangen en een aantal Haaksbergse families en gebeurtenissen uit de laatste vijftig tot honderd jaar passeren de revue.

Overijsselse historische bijdragen (126e stuk, 2011) ; Verslagen en mededelingen van de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis. - Hilversum : Uitgeverij Verloren, 2011, 174 p. – ISBN 9789087042745. - € 19,-



Flaptekst: Hoewel deze Overijsselse Historische Bijdragen geen themanummer is, gaan vrijwel alle artikelen wel over één thema: religie. Zo wordt de betekenis van het fraterhuis voor het Zwolse geestelijk leven geschetst en wordt de misvatting weggenomen dat de katholieken in Twente in de achttiende eeuw in de verdrukking geraakten. Dat de Belgische afscheidingskwestie de loyaliteit van de katholieken in Twente op de proef stelde, wordt in de derde bijdrage belicht. Religie vormt ook een element in de sociale strijd in Haaksbergen, waar katholieke arbeiders door hun protestante werkgever werden gediscrimineerd. In het vijfde artikel staan de in het Interbellum gebouwde kerken in Tilligte en Lattrop centraal en in de voorlaatste bijdrage wordt aandacht geschonken aan leven en werk van dichter en dominee Guillaume van der Graft. Tenslotte wordt beschreven waarom het Athenaeum Illustre te Deventer nooit tot een universiteit uitgroeide.

'Streuizaand' : gedichten / oet de haand van Jan Kleinman. - Borne : de Boornse Noabers & Heemkundevereniging Bussemakershuis Borne, 2011. – 96 p. - € 12,95



Gedichten in Twents dialect van een man die zijn hele leven gedichten schreef en waarvan de beste nu zijn gebundeld. Thema is vaak nostalgie, de vergelijking met het leven van vroeger, zonder alles van vroeger te idealiseren en gebracht met de nodige humor.

zondag 4 december 2011

Omnes viae: routeplanner voor de Romeinse tijd

Al weer twee maanden geleden vond de ‘lancering’ plaats van Omnes Viae (Alle wegen), een soort Google Maps voor de Romeinse tijd. Oud nieuws dus en geen link met Overijssel, want hier liepen geen Romeinse wegen, maar het is wel een vondst om zoiets te maken. Kom er maar eens op. Een concept dat navolging verdient. Zo zou je voor Overijssel een Google Maps kunnen maken met de scheepvaart- en postkoetsroutes en pleisterplaatsen in een bepaald jaar etc.
De bedenker en uitvoerder van de Omnes Viae is webarchivaris René Voorburg van de Koninklijke Bibliotheek. De Tabula Peutingeriana (Peutinger kaart), een middeleeuwse kopie van een Romeinse wegenkaart van rond het jaar 300, heeft hij gereconstrueerd en verwerkt tot een hedendaagse routeplanner.



De symbooltjes voor kleinere en grotere plaatsen en forten lijken op die van de originele kaart. En de routeplanner naast de kaart, is in het Latijn opgesteld: ‘Van’ is Ab, ‘Naar’ is Ad.
Je vult bij Ab bijvoorbeeld Flenio (Vlaardingen) in en bij Ad vul je Atvaca (Tongeren) in. Je krijgt dan de routebeschrijving Vlaardingen-Tongeren langs Romeinse wegen, net als bij de ANWB routeplanner + de aangegeven route op de kaart.

zaterdag 3 december 2011

Datajournalistiek en Nederland van Boven

Scorebordjournalistiek en de ranglijstjounalistiek van Co Adriaanse ten spijt, het is de datajournalistiek die de toekomst heeft. Datajournalistiek ligt op het snijvlak tussen onderzoeksjournalistiek, statistiek en vormgeving.
Het CBS verzamelt cijfers en duidt deze ook wel. Ze sturen berichten de wereld in met in de titel woorden als groei, afname, meer, minder, hogere, lagere, aantal etc.
De ‘datajournalist’ – je hoeft er (nog) niet speciaal voor gestudeerd te hebben – spoort, meestal via internet, maar dat hoeft niet, gegevens of databestanden op. Door deze met elkaar te combineren kan er nieuwe informatie worden verkregen die leidt tot nieuwe inzichten of soms zelfs tot een verrassende ontdekking, wat voor de journalist een mooi artikel oplevert, liefst gelardeerd met mooie graphics waarmee de gevonden data worden gevisualiseerd. In de datajournalistiek zijn drie disciplines verenigd: de informatiespecialist/journalist, de programmeur, de vormgever. Door ‘nerds’, die de laatste twee disciplines beheersen, worden steeds betere tools ontwikkeld, die veel handwerk overbodig maken en de aangeleverde data kunnen combineren en in mooie graphics kunnen weergeven. De journalist hoeft dan alleen nog maar het verhaal te schrijven. Sommigen zien datajournalistiek als een mogelijkheid voor kranten het hoofd boven water te houden. Steeds vaker kom je als krantenlezer koppen tegen die je bekend voorkomen van Nu.nl of Google-Nieuws en dus allang gelezen hebt. Kranten kunnen met behulp van de datajournalistiek zelf nieuws ‘maken’ en daardoor toch aantrekkelijk blijven.

Waarom zou wat voor kranten geldt niet voor andere terreinen gelden? Historici en genealogen bijvoorbeeld putten hun informatie ook uit allerlei databestanden. Wanneer die nieuwe tools beschikbaar komen, hebben ze de instrumenten om nieuwe verbanden te zoeken en nieuwe gegevens boven tafel te krijgen. Natuurlijk zijn genealogen al vergevorderd op dit terrein, maar zij kunnen hun publicaties door middel van graphics wel aantrekkelijker maken. Of gebeurt dit misschien al? Wie kent er voorbeelden?

Nederland van Boven
A.s. dinsdag 22.20 op Ned. 1 uur zendt de VPRO de eerste aflevering uit van Nederland van Boven, een programma (en bijbehorende website), dat alleen gemaakt kon worden met behulp van de datajournalistiek, zoals hierboven geschetst. Nederland van Boven is een zoektocht naar de ritmes en patronen van ons dagelijks leven. De serie toont hoe we werken, ontspannen, steden bouwen en het landschap inrichten. Vaak van bovenaf bezien met beelden uit vliegtuigen, helikopters, paragliders en luchtballonnen. Op de website krijgen bezoekers de gelegenheid gegevens aan elkaar te koppelen. Zie ook de beschrijving op Nederkaart.



De titel van de eerste aflevering is ‘24 uur: onze dagelijkse patronen en ritmes’. Met behulp van de interactieve kaart kan je vervolgens bekijken waar naartoe je binnen Nederland in 24 uur kunt reizen vanuit je postcodegebied met de eigen auto of met het openbaar vervoer. Geef zelf je startlocatie op, bepaal je vervoermiddel en trek ten slotte aan de slider om Nederland van blauw naar rood te zien verkleuren.

donderdag 1 december 2011

‘Monumentale’ werken van E.H. ter Kuile gedigitaliseerd



Engelbert Hendrik ter Kuile (Ambt-Almelo 1900 – Amersfoort 1988), hoogleraar geschiedenis van de architectuur in Delft schreef een aantal standaardwerken over ‘monumenten van geschiedenis en kunst’ in onder meer Twente en Salland. Deze werken zijn onlangs gedigitaliseerd en te vinden op Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL).

Het gaat om de delen:
Twente (1934)
Zuid-Salland (1964)
Noord- en Oost-Salland (1974)