Tussen twee tijden: Baron van Heeckeren en Twickel in de 19e eeuw

Ter gelegenheid van de 200ste geboortedag van Jacob Derk Carel baron van Heeckeren van Wassenaer verscheen Tussen twee tijden: Twickel in de negentiende eeuw. Het levensverhaal van Carel baron van Heeckeren is geschreven door Aafke Brunt, archivaris van het huisarchief Twickel en de journalist Jan Haverkate. Beiden schreven samen eerder Twickel, bewoond en bewaard. Aafke Brunt heeft meerdere publicaties over Twickel op haar naam staan.

De baron paste in de ‘oude tijd’, bij de restauratie van na 1914, waarbij na het verdwijnen van Napoleon van het politieke toneel, de macht van de adel in Europa in ere hersteld werd. Hij was conservatief, autoritair en zijn familie was tijdens de Franse tijd oranjegezind gebleven, hetgeen hen onder het koningschap van Willem I, II en III geen windeieren legde.
Hij stierf in een tijd, waarin zich, als in geen andere tijd, veranderingen en razendsnelle ontwikkelingen voordeden op elk gebied: communicatie, mobiliteit, techniek, industrialisatie en verschuiving van de macht. De uitvindingen die het leven gemakkelijker maakten wist hij wel te waarderen, het afbrokkelen van de macht van de adel niet.

Zijn nicht Marie Cornélie gravin van Wassenaer was de enige erfgename van Twickel (en vele goederen elders in het land). Zij werd geboren met een lichte bochel, zoals het oneerbiedig heet, en worstelde met een zwakke gezondheid. Met haar stiefmoeder en tante Sofie van Heeckeren verbleef ze vele jaren in kuuroorden, onder meer in Zuid-Frankrijk. De broer van haar stiefmoeder, tevens vader van Carel baron van Heeckeren, zag in Cornélie een goede partij voor zijn zoon, vooral vanuit financiële belangen. Toen Carel in 1829 zijn nicht een aanzoek deed, werd dit door Cornélie met grote reserves ontvangen. ‘De mensen zullen om je lachen’, schreef ze hem. Ook omdat Carel nog eens negen jaar jonger was dan zij, zou men hem valse motieven toedichten, zo dacht zij. Zij liet zich door haar stiefoom (tevens voogd) en stiefmoeder toch overhalen tot een huwelijk. Uit allerlei stukken (brieven, dagboeken, agenda’s etc.) waarover de auteurs de beschikking hadden, bleek het met die valse motieven nogal mee te vallen – het was Carel niet persé om de erfenis te doen. Maar een ‘normaal’ huwelijk werd het niet.


Afbeelding: Marie Cornélie van Wassenaer

De baron, door zijn echtgenote als ‘Twickel’ aangeduid, was heel vaak uithuizig. Hij verbleef meestal in zijn Huis te Dieren of in zijn huis aan het Lange Voorhout in Den Haag, waar hij functies bekleedde aan het hof (opperstalmeester) en lid was van de Eerste Kamer. Ook was hij opvallend vaak op reis, vooral toen de spoorwegen het reizen gemakkelijker maakten. Hij verbleef dan met zijn vrouw, maar ook vaak alleen of met vrienden in Parijs of reisde af naar een kuuroord ergens in West-Europa. Kuuroorden waren in die tijd in trek bij de betere standen, kuren werd gezien als hét middel tegen kwalen. Zowel Cornélie, die in 1850 overleed, als zijn tweede vrouw – die veertien jaar jonger was dan de baron - ergerden zich aan zijn voortdurende afwezigheid.

Carel baron van Heeckeren heeft Twickel tot het grootste landgoed van Nederland gemaakt. Hij vergrootte het kasteel en liet het restaureren en hij breidde, geholpen door de markeverdeling, maar ook door aankoop van veel landerijen en woeste grond, het grondgebied aanzienlijk uit. En dat in een tijd dat veel adel bezittingen moest verkopen om het hoofd boven water te houden. Maar baron Carel was op zeker moment de op één na hoogst aangeslagene voor de belasting in Nederland, dus kapitaal bezat hij wel.

Carel baron van Heeckeren heeft Twickel gemaakt tot wat het nu is, maar verbleef er relatief weinig. Een opmerkelijke signalering in het boek is, dat de adel in Twente nauwelijks ‘socialiseerde’ met de nieuwe rijke klasse van industriëlen. Er was een duidelijk standsverschil. Het netwerk van de baron lag in Den Haag, waar het rond de Lange Voorhout wemelde van de (hof)adel.

Het boek is het resultaat van uitputtend en nauwgezet onderzoek. De toegankelijke schrijfstijl, de thematisch geordende hoofdstukken en de vele nooit eerder gepubliceerde illustraties maken het boek zeer leesbaar. Je leert gaandeweg een man kennen, die goede en slechte kanten had, en die we tegenwoordig een ondemocratische potentaat zouden noemen. Maar dat is niet terecht, want de baron was ook een kind van zijn tijd en de standenmaatschappij werd door velen als normaal en wenselijk beschouwd. Al was hij voor zijn tijd ook wel conservatief te noemen, zijn afkomst maakte hem tot wat hij was.